Zapraszamy 2 września (poniedziałek) 2024 roku, godz.17:00
do siedziby Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego (ul. Jezuicka 6/8, 00-281 Warszawa)
na wykład dr. inż. Hieronima Czerwieńca
TADEUSZ KOŚCIUSZKO
BOHATER DWÓCH NARODÓW NA MEDALACH.
W 230-ROCZNICĘ INSUREKCJI

Historia Polski obfituje w wojny, powstania i bitwy, którymi dowodzili genialni i dzielni wodzowie. Jednak popularność Tadeusza Kościuszki stawia go wśród nich na pierwszym miejscu. Potwierdzają to sondaże Katedry Historii Myśli Społecznej UW, przeprowadzone w latach 1964-65.

Dobrą okazją do przypomnienia postaci „Bohatera dwóch kontynentów” jest przypadająca w 2024 roku 230 rocznica Insurekcji – odpowiedzi polskiego narodu na spisek mocarstw dokonujących rozbioru Polski. Kościuszko to bohater walk o wolność Ameryki, zasłużony w wojnie z Rosją w 1792 r., zwycięzca spod Dubienki i Racławic, kawaler Orderu Virtuti Militari. Uczestniczył w przygotowaniu do powstania przeciwko rosyjskiemu zaborcy w 1794 roku. Zasługi, przekonania i doświadczenie wojenne Kościuszki przesądziły o jego wyborze na Naczelnika Insurekcji.

Sceny z jego bitew, jego portrety znalazły się w chatach chłopskich, dworach szlacheckich i mieszkaniach inteligencji. Wizerunki Kościuszki znalazły swoje miejsce w literaturze, licznych tablicach pamiątkowych, pomnikach, rzeźbach, malarstwie, w dziełach twórców ludowych. Jako patrona przyjęły go dziesiątki szkół podstawowych i średnich. Zwycięska bitwa pod Racławicami doczekała się monumentalnego dzieła w postaci „Panoramy Racławickiej” autorstwa Jana Styki i Wojciecha Kossaka oraz obrazu Jana Matejki „Kościuszko pod Racławicami”. Nie zabrakło też uwiecznienia go w dziełach wybitnych medalierów polskich, francuskich i amerykańskich XVIII, XIX i XX wieku. Tematyka medali skupia się na wielu etapach jego życia. Część z nich, poświęcona jego udziałowi w walkach o niepodległość Ameryki, stała się wdzięcznym tematem prac wybitnych artystów zagranicznych, takich jak Rogat Emile (1799- 1852), Serge Panomarew (1911-1984), Th. Jefferson. Najliczniej prezentowane są medale poświęcone wojnie z Rosją w 1792 r., Insurekcji 1794 r. oraz bitwie pod Racławicami. Wyróżniają się tutaj medale M. Kurnatowskiego, A.R. Nowakowskich, A. Jarnuszkiewicza, F. Wojtycha, A. Kózki, J. Markiewicza, Z. Kaczora, J. Dworskiego. Bitwa stoczona pod Racławicami wyłoniła też innych bohaterów. Kosynierzy – chłopi uzbrojeni w kosy, zdobywając baterie nieprzyjacielskich armat przesądzili o jej wyniku. Wśród nich wielką sławą okrył się Wojciech Bartosz Głowacki z Rzędowic, który jako jeden z pierwszych dotarł do nieprzyjaciela i zdobył jedną z jego armat.

Bitwa pod Racławicami nie miała większego znaczenia operacyjnego, ale utwierdzała przekonanie o możliwości pokonania Rosji i motywowała do dalszej walki. W raporcie po walce Kościuszko apelował do narodu: Narodzie, podnieś ducha twojej odwagi i twojego obywatelstwa. Bóg potężny twej sprawie sprzyja.

Od początku powstania Kościuszko świadomy był przewagi wojsk zaborczych nad skromnymi oddziałami polskimi. Zmianę sytuacji widział w masowym udziale chłopów stanowiących najliczniejszą warstwę społeczeństwa. Wyrazem jego przekonania i woli był Uniwersał Połaniecki znoszący poddaństwo osobiste chłopów, ustanawiający nad nimi opiekę rządu krajowego i ulgi w świadczeniach.

Klęska pod Maciejowicami przekreśliła szanse powstania. Kościuszkę i tysiące żołnierzy spotkał los niewolników carskich. Po dwóch latach niewoli Kościuszko wyjechał do Ameryki, gdzie został entuzjastycznie powitany. W 1798 roku wrócił do Europy i kontynuował swoją działalność polityczną. Nie ufał obietnicom Napoleona i cara Aleksandra I, uznając słusznie, że są tylko próbami wykorzystania narodu polskiego w realizacji ich imperialnych interesów. Pod koniec życia zamieszkał w Szwajcarii. Zmarł 15 października 1817 r. w wieku 71 lat. Trumna z jego ciałem została 23 czerwca 1818 r. sprowadzona do Krakowa i umieszczona na Wawelu w krypcie Św. Leonarda.

Śmierć Kościuszki okryła kraj żałobą, ale nadal utrwalała się pamięć jego czynów. Stała się impulsem dla kultywowania jego postaci emisjami medali nagrobnych, rocznicowych, miejsc bitew, idei wspólnoty narodowej. Wyróżniają się tu medale Th. Jeff ersona, A. Wappensteina, W. Głowackiego, W. Zarzyckiego, J. Raszki, J. Knedlera, J. Wysockiego i T. Kalfasa.

Prezentacja obejmuje serię medali ze zbiorów autora, Muzeum Narodowego w Krakowie i Warszawie oraz aukcji Warszawskiego Centrum Numizmatycznego, poświęconych życiu Kościuszki i ważniejszym ludziom, z którymi zetknął się na drogach swojego życia.

dr inż. Hieronim Czerwieniec

WSTĘP WOLNY
Wykład organizuje Polskie Towarzystwo Numizmatyczne Oddział im. Karola Beyera w Warszawie